سیاست

 سیاست واژه ای عربی است که ریشه آن السوس به معنای ریاست یا به معنای خلق وخوی می باشد، طبق تعریف اهل لغت السیاسه القیام علی(ع) الشی بما یصلحه  ¹

 سیاست انجام واقدام بر چیزی طبق مصلحت آن است، اگر به حاکم وزمامدار سیاستمدار گفته میشود از آن است که در امور اجتماعی وعمومی توده ای مردم به مصلحت اندیشی، تدبیر واقدام می پردازد در زیارت جامعه کبیره در وصف معصومین(ع) ساسه العباد آمده است به این تدبیر امور و تامین مصالح مردم به عهده آنان است.

 الف: سیاست در مکتب اموی:

 سیاست در مکتب اموی، عبارت است از «تشخیص هدف و به دست آوردن آن از هر راه ممکن» سیاست مداران جهان نیز در گذشته و حال از واژه سیاست گو یا چیزی جز این نمی فهمیده اند. به واقع سیاست در مکتب اموی همان همان معنای رایج آن در عرف سیاسی حکومت های است که بر مبنای ارزشی استوار نیستند، ومعیار حق و باطل، جهت دهنده آنها در رفتار و تعامل نخواهد بود  ²

 برتراند راسل نیز سیاست را چنین تعریف می کند و می نویسد: انگیزه سیاسی در اکثر مردان ما، عبارت از نفع پرستی، خودبینی، رقابت عشق به قدرت می باشد. به عنوان مثال، در سیاست سر چشمه های اعمال انسانی، همگی از عوامل فوق الذکر می باشد. رهبری سیاسی که بتواند مردم را متقاعد نماید که او می تواند این خواسته ها را ارضا نماید، قادر است توده مردم را چنان زیر سلطه خود در آورد که معتقد شوند دو به علاوه دو پنج خواهد شد

 در این نگرش سیاست بر محور تامین منافع دور می زند محور سیاست تامین منافع است از هر طریق ممکن اصول اخلاقی وارزشهای انسانی که به عنوان مانع ویک داد گاه با صلاحیت درونی جلو انحرافات اخلاقی سیاست مدار را بیگیرد وجود ندارد وسیاست مدار به جز تامین منافع به چیزی دیگر نمی اندیشد و سردسته این نوع سیاست معاویه است که می گوید الملک عقیم در این اندیشه سیاست بر محور قدرت می چرخد هدفی جز کسب قدرت، حفظ قدرت و گسترش قدرت ندارند برای دست یابی به اهداف خود از هر وسیله ممکن استفاده می کند و در این نگاه که سیاست معطوف به هدف است اهداف وسیله را توجیه می کند اگر تعریف ما از سیاست این باشد که در سیاست گذاری وسیاست ورزی اصول اخلاقی وانسانی رعایت نشود، امام علی(ع) سیاست مدار نبوده است چون در نگاه امام علی(ع) سیاست و اخلاق در هم تنیده و در هم آمیخته است نمی شود سیاست را از اخلاق جدا کرد وبرای رسیدن به قدرت اصول اخلاقی وانسانی را زیرپا نهاد مانند معاویه هدف ارسیاست کسب قدرت و اعمال قدرت اعلام می کند.

سیاست علوی

 استاد محمد تقی جعفری(ره) با استنباط از مجموعه دید گاه ها ورهنمود های حضرت علی(ع)  وبا توجه به سلوک عملی آنحضرت ، سیاست علوی را این تعریف می کند:« مدیریت وتوجیه وتنظیم زندگی اجتماعی انسان ها در مسیر حیات معقول³

 سیاست در نگاه امام علی(ع) اداره استوار جامعه بر اسا س معیارهای الهی، وحرکتی حق مدارانه است که الملک سیاسة کشور داری سیاست است. وهر گز برای رسیدن به قدرت وحراست از قدرت به دست آمده هر کاری را روا نمی داند؛ بلکه به عکس، او توسل به ابزار نا مشروع را حتی به بهای از ست داددند قدرت صحیح، جایز نمی داند

 بر پایه آموزهای علوی ، سیاست شناخت وبهروری از ابزار های مشروع در اداره جامعه وتامین رفاه مادی ومعنوی مردم است.  ⁴

 هدف از سیاست در مکتب علوی هدایت وتربیت جامعه وبرقراری ارزشها وعدالت اجتماعی است نه کسب قدرت وحفظ قدرت، سیاست درمکتب علوی تواءم با رعایت اصول اخلاقی وارزشی است امام علی(ع) در تصدی امور سیاسی متعهد است که منافع عمومی واجتماعی را بر حفظ قدرت ترجیح دهد به دست گرفتن قدرت در نگاه واندیشه علوی جز بر قراری عدالت ورفع ظلم، فلسفه ای دیگر ندارد « بزرگترین اشکال که منتقدین بر تدبیر مملکت داری امام علی(ع) دارند رفتار او با معاویه است... درست ترین وعاقلانه ترین راهی که در آن اوضاع واحوال،امیر المومنین می توانیست پیش گیر همان است که با منتهای قاطعیت پیش گرفت. درست توجه کنید جمعی می گویند چو ن اهل خدعه ومکرسیاسی نبود، چون دورغ وظاهر سازی در مذهب اخلاقی او راه نداست بناچار کاری کرد که هر کس مانند او باشد می کند.⁵

 مهمترین مساله ای که امیر المومنین در بدو زمامداری در پیش داشت مسله ای امارت معاویه بن ابی سفیان درشام بود اهمیت این امر از سایر مسایل سیاسی خلافت علی(ع) بیشتر است وشاید می توان گفت : تمام یا لااقل بسیاری از مشکلاتی که پیش آمد از قبیل مساله حکمیت وقیام خوارج وحتی شهادت امیر المومین همه وهمه شاخه های متعدد این اصل اساسی است در مورد مساله امارت وحکومت معاویه ، امام علی(ع) دو راه در پیش نداشت یک طرف خواست عمومی وافکار عمومی که به خانه امام علی(ع) رجوع کرده از ایشان در خواست پذیرش حکومت واصلاح نابسامانیهای زمان حکومت عثمان را داشت .

وطرف دیگر معاویه وهوا داران حکومت او بودند که خواهان حفظ وضع موجود وادامه حکومت خود وتسلط بر مال راداشت در چنین شرایط ،امام علی(ع) نا گزیر باید برای ایجاد اصلاحات وبر قراری عدالت ورفع ظلم وبیداد گری از جامعه اسلامی ،اقدام به بر کناری معاویه کند وعواقب آن را نیز مانند جریان خوارج وحکمیت وشهادت آن حضرت را پذیرا باشند استبداد وخود رائ معاویه وفساد عمال دستگاه حکومت او وصرف بیت الماال در راه اغراض خاص سیاسی بحدی آشکار و مسلم بود که اغماض ومسامحه در این باب به هیچ چیز جز دنیا داری وسازش با ظلم از روی جاه طلبی تعبیر نمی شد.« از این رو امام عادل هرگز برای جلب نظر دیگران یا محکم کردن زمینه های نفوذ وسیطره حکومت خویش حا ضر نیست ازحق وعدالت عدول کند برای امام عادل صرف خواست یا تمایل جمعی یا حتی اکثریتی از جامعه در صورت تعارض با حکم الهی، لازم الاجرا نیست البته مردمی که با قیام، امام عادل را پذیرفته وبا بیعت خود، حکم اش را گردن نهاده باشند هر گز از امام شان جز رعایت حدود الهی واقامه حق وعدل نمی خواهند  ⁶

 این که می گوید اگر سیاست مداربود باید حکمیت رانمی پذیرفت ،باید گفت: اولا جریان حکمیت بر امام علی(ع) توسط یاران نا اهل ونا دان ایشان تحمیل شد نه اینکه بر اساس تدبیر سیاسی خویش آن را پذیرفته باشد وثانیا در نگاه امام علی(ع) سیاست توءام با رعایت اصول اخلاقی است نمی شود پیمان شکنی نماید سیاست ورزی وحکومت داری امام علی(ع) در راستای سنت وسیره پیامبر قرار دارد همان گونه که پیامبر خود را ملزم می دانیست، به رعایت پیمان های که با غیر مسلمین می بست امام نیز اخلاقا خودرا ملزم به رعایت آن می دانست. سیاست اخلاقی وارزشی امام ایجاب میکرد در مساله حکمیت خویشتن داری نشان دهد

 برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه کنید:

1--- دانشنامه امام علی(ع) ج6

2 حکمت اصول سیاسی اسلام ، استاد محمد تقی جعفری

3 سیاست نامه امام علی(ع) ، محمد ی ری شهری، ترجمه مهدی مهریزی

پی نوشت:

1- ر.ک. مجمع البحرین ج4 ص78به بعد لسان العرب ج6 ص107 به بعد

2- ر.ک. محمدی ری شهری، محمد سیاست نامه امام علی،ترجمه مهدی مهریزی نشر دار الحدیث

3- ر.ک.  جعفری، محمدتقی، حکمت اصول سیاسی اسلام ص47

4- همان منبع ص27

5-  ر. ک. سید حسن ،صدر،مرد نا متناهی 154

6- ر.ک .دانشنامه اما علی ج6 ص30